Sąd Kościelny – Czym się zajmuje i jak działa?

Sąd kościelny rozpatruje sprawy związane ze wspólnotą wiernych. Jego głównym zadaniem jest dbanie o porządek prawny w Kościele. Najczęściej zajmuje się procesami o stwierdzenie nieważności małżeństwa.

Czym zajmuje się sąd kościelny?

Sądowa działalność Kościoła ma długą historię. Istnieje od początków jego funkcjonowania. Sądy kościelne rozpoznają sprawy dotyczące rzeczy duchowych. Orzekają także o przekroczeniu ustaw kościelnych. Zajmują się kwestiami spornymi wewnątrz wspólnoty. Głównym aktem prawnym jest Kodeks Prawa Kanonicznego. Został on wydany w 1983 roku. Sądy kościelne w przeważającej większości rozpatrują sprawy małżeńskie. Dotyczą one stwierdzenia nieważności małżeństwa.

Sąd kościelny a prawo cywilne

Prawo kanoniczne obowiązuje wspólnotę wiernych Kościoła. Nie może ono wpływać na normy prawa powszechnego. Nie może też zmieniać prawa cywilnego. Kodeks Prawa Kanonicznego jest prawem autonomicznym Kościoła. Nie stanowi źródła prawa w Rzeczypospolitej Polskiej. Sąd Najwyższy uznał jednak pewien wpływ. Normy prawa kanonicznego mogą wpływać na stosowanie prawa cywilnego w ograniczonym zakresie.

Zawarcie umowy kredytu przez parafię bez zezwolenia właściwego biskupa diecezjalnego jest sprzeczne z prawem określającym sposób działania parafii jako kościelnej osoby prawnej i prowadzi do nieważności czynności prawnej.

Ten cytat wskazuje na praktyczny przykład. Dotyczy on ważności czynności prawnych kościelnych osób prawnych.

Stwierdzenie nieważności małżeństwa kościelnego – co to znaczy?

Proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa odbywa się przed sądem kościelnym. Prawidłowe określenia to: stwierdzenie nieważności małżeństwa lub orzeczenie nieważności małżeństwa kościelnego. Nie używa się pojęcia „rozwód kościelny”. Sakramentu małżeństwa nie można „unieważnić”. Sąd orzeka, czy małżeństwo było ważnie zawarte od początku.

Istnieją różne powody umożliwiające proces. Prawo kanoniczne przewiduje przeszkody zrywające małżeństwo. Mogą wystąpić wady zgody małżeńskiej. Niezdolność konsensualna jest jedną z przyczyn. Inną jest brak formy kanonicznej. Oznacza to niezachowanie wymaganej procedury zawarcia małżeństwa.

Jak przebiega proces o stwierdzenie nieważności małżeństwa?

Proces kanoniczny ma swoje etapy. Rozpoczyna się od złożenia skargi powodowej. Skargę składa jedna lub obie strony małżeństwa. Sąd bada podstawy prawne wniosku. Zbierany jest materiał dowodowy. Adwokat kościelny reprezentuje stronę w procesie. Audytor to sędzia zbierający dowody. Korzystanie z pomocy prawnika kanonisty zwiększa skuteczność dowodzenia.

Papież Franciszek wprowadził proces skrócony w 2015 roku. Pozwala on na szybsze uzyskanie orzeczenia. Jest to udogodnienie dla osób pragnących zawrzeć nowy związek.

• Zasięgnij porady adwokata kościelnego.
• Dobry adwokat kościelny przygotuje skargę powodową.
• Zgromadź odpowiednie dowody przed złożeniem pozwu.

Ile kosztuje i ile trwa proces kościelny?

Koszt procesu zależy od wielu czynników. Obejmuje opłaty procesowe sądu. Należy doliczyć wydatki na procedurę dowodową. Honorarium adwokata kościelnego stanowi znaczący koszt. Wynagrodzenie biegłego to dodatkowa opłata. Całkowity koszt może wynieść od kilkuset do około trzech tysięcy złotych lub więcej.

Czas trwania procesu jest zróżnicowany. Proces zwyczajny trwa od 2 do 3 lat. Proces skrócony trwa około kilku miesięcy. Może zakończyć się nawet w 45 dni w idealnych warunkach.

Opłata/Koszt	Szacunkowa kwota
Koszt sądowy	od kilkuset do ponad 3000 zł
Wynagrodzenie biegłego	kilkaset złotych
Honorarium adwokata	zależne od przypadku i adwokata

Rodzaj procesu	Szacowany czas trwania
Proces zwyczajny	od 2 do 3 lat
Proces skrócony	około kilku miesięcy (potencjalnie 45 dni)

Gdzie szukać pomocy? Sądy biskupie w Polsce

W Polsce sądy kościelne działają w wielu miastach. Są to sądy pierwszej instancji. Trybunały Metropolitalne pełnią rolę sądów drugiej instancji.

Oto przykładowe lokalizacje sądów:

• Warszawa
• Łódź
• Wrocław
• Katowice
• Bielsko-Biała
• Opole
• Częstochowa
• Łowicz
• Kraków
• Rzeszów
• Bydgoszcz
• Siedlce
• Świdnica

Sąd Biskupi Diecezji Bydgoskiej I Instancji erygowano 25 marca 2011 roku. Oficjalnie rozpoczął działalność 14 czerwca 2011 roku. Rozpatruje sprawy małżeńskie, sporne i karne. Trybunał Metropolitalny w Gnieźnie jest dla niego sądem apelacyjnym.

Sąd Biskupi Diecezji Siedleckiej ma swoją siedzibę. Trybunałem II instancji jest Sąd Metropolitalny Lubelski. Znajduje się on przy ul. Prymasa Stefana Wyszyńskiego 2 w Lublinie.

Sąd Biskupi znajduje się także w Diecezji Świdnickiej. Jego tymczasowa siedziba to ul. Budowlana 6 A w Świdnicy. Dni i godziny urzędowania są zróżnicowane. W czerwcu urzęduje w poniedziałki, wtorki, środy i piątki. Od lipca urzęduje od poniedziałku do piątku.

• Osoby pragnące wnieść pozew powinny skontaktować się telefonicznie z sądem.
• Umów spotkanie przez sekretariat kancelarii sądu.
• Zaleca się kontakt z adwokatem kościelnym w celu przygotowania dokumentacji.
• Kancelaria sądu rejestruje zainteresowanych na porady przedprocesowe.

Zaleca się, aby unikać pomocy w sprawach o stwierdzenie nieważności małżeństwa u nieuprawnionych osób lub kancelarii.

Struktura sądu biskupiego

Organizacja sądu kościelnego jest hierarchiczna. Najwyższym sędzią diecezji jest Biskup Diecezjalny. W sądzie działa Wikariusz Sądowy. Jest on kierownikiem sądu. Pomaga mu Wikariusz Sądowy Pomocniczy. W skład sądu wchodzą sędziowie diecezjalni. Są też obrońcy węzła małżeńskiego. Ich zadaniem jest przedstawianie argumentów za ważnością małżeństwa. Rzecznik sprawiedliwości broni dobra publicznego. Audytorzy zbierają materiał dowodowy. Notariusze protokołują przebieg procesu. Biegli wydają opinie w sprawach wymagających specjalistycznej wiedzy.

Przykład składu sądu w Diecezji Siedleckiej:

• Wikariusz sądowy: Ks. kan. dr Leszek Ostas (od 2021 r.)
• Wikariusz sądowy pomocniczy: Ks. kan. mgr lic. Jacek Wojdat (od 2014 r.)
• Notariusze: Ks. mgr Dariusz Konieczny (od 2020 r.), Ks. kan. dr Marek Skwierczyński (od 2023 r.)
• Sędziowie diecezjalni: 8 osób
• Obrońcy węzła małżeńskiego: 3 osoby
• Adwokaci: 3 osoby

Przykład składu sądu w Diecezji Świdnickiej:

• Biskup Moderator: Marek MENDYK
• Wikariusz Sądowy: ks. dr Włodzimierz BINKOWSKI
• Sędziowie diecezjalni: 6 osób
• Audytor: ks. mgr Sebastian TOMASZEWSKI
• Obrońcy węzła małżeńskiego: 2 osoby
• Rzecznik sprawiedliwości: ks. mgr Paweł WRÓBLEWSKI
• Notariusz i kierownik kancelarii: mgr lic. Krystyna BOROWCZYK

Dawna nazwa kurii lub sądu biskupiego

Szukając dawnych określeń w krzyżówkach, można natknąć się na hasło „konsystorz”. Konsystorz to dawna nazwa kurii lub sądu biskupiego. Słowniki krzyżówkowe często zawierają tę definicję. Hasło to ma zazwyczaj 10 liter. Jest to historyczne określenie kościelnych trybunałów. Narodowy Kościół Katolicki również posiada Sąd Kościoła, który może być określany jako Sąd I Instancji.