Reforma Kodeksu karnego w Polsce – kluczowe zmiany 2023

Gruntowna reforma Kodeksu karnego weszła w życie 1 października 2023 roku. Zmiany mają zwiększyć bezpieczeństwo Polaków. Wprowadzają surowsze kary za najcięższe przestępstwa. Nowe przepisy dotyczą wielu obszarów prawa karnego.

Kluczowe zmiany w systemie kar

Bezwzględne dożywocie

Reforma wprowadziła bezwzględne dożywocie. Jest to kara dożywotniego pozbawienia wolności. Skazani na nią nie mogą ubiegać się o warunkowe zwolnienie. Kara ta dotyczy najgroźniejszych przestępców. Może być orzeczona za czyny popełnione po wcześniejszym skazaniu. Chodzi o wyroki dożywotniego pozbawienia wolności. Dotyczy też skazanych na co najmniej 20 lat więzienia.

Sprawiedliwość to nie pobłażliwość. Kary muszą być na tyle surowe, by skutecznie odstraszały przed popełnianiem przestępstw. – Zbigniew Ziobro

Zwyrodniali zbrodniarze nie mogą ponownie zagrażać społeczeństwu.

Bezwzględne dożywocie ma chronić społeczeństwo. Ma eliminować zagrożenie ze strony recydywistów. Dotyczy sprawców najcięższych zbrodni.

Podwyższenie górnej granicy kary pozbawienia wolności

Górna granica kary pozbawienia wolności wzrosła. Została zwiększona z 15 do 30 lat. Zniesiono osobną karę 25 lat więzienia. Sądy mogą teraz orzekać kary od 15 do 30 lat. Zmiana ma dać sądom elastyczny wymiar kar. Umożliwia orzekanie zgodnie z poczuciem sprawiedliwości.

Kara pozbawienia wolności	Wcześniej	Obecnie
Górna granica	15 lat	30 lat
Kara 25 lat	Istniała	Zniesiona

Zmiany w warunkowym zwolnieniu

Zmieniły się przepisy o warunkowym zwolnieniu. Okres ubiegania się o zwolnienie wydłużono. Dotyczy to skazanych na dożywocie. Czas ten wzrósł z 25 do 30 lat. Statystyki pokazują potrzebę zmian. 18% więźniów wychodzi na warunkowe zwolnienie. Blisko 40% z nich wraca do przestępstw.

Nowe przepisy mają ograniczyć powroty do przestępczości. Szczególnie dotyczy to najgroźniejszych sprawców.

Surowsze kary za konkretne przestępstwa

Przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu

Reforma zaostrza kary za przestępstwa przeciwko życiu i zdrowiu. Dotyczy to przede wszystkim zabójstw. Nowa kara za zabójstwo to od 15 do 30 lat. Za ciężkie uszkodzenie ciała grozi do 20 lat więzienia. Statystyki z 2021 roku pokazywały łagodność kar. 23% skazanych za zabójstwo dostało do 8 lat. 59% otrzymało do 15 lat. Nowe prawo ma to zmienić.

Przestępstwa seksualne i przeciwko wolności

Znacznie zaostrzono kary za przestępstwa seksualne. Dotyczy to gwałtów i pedofilii. Za zgwałcenie dziecka grozi od 5 do 30 lat więzienia. Możliwe jest też dożywocie. Wcześniej kara wynosiła od 3 do 15 lat. Za zgwałcenie z ciężkim uszczerbkiem na zdrowiu kara wzrosła. Nowy wymiar to od 5 do 30 lat. Poprzednio było od 2 do 12 lat. Gwałt ze skutkiem śmiertelnym jest surowiej karany. Grozi za niego od 8 do 30 lat lub dożywocie. Wcześniej było od 2 do 12 lat. Recydywiści seksualni odbędą 75% kary.

Wypowiadamy wojnę recydywistom, przestępcom seksualnym, pedofilom. – Marcin Warchoł

Nowe przepisy dotyczą też handlu ludźmi. Kara za handel ludźmi to od 3 do 20 lat. Za porwania również zaostrzono kary.

Przestępstwa przeciwko mieniu i gospodarcze

Zmiany objęły przestępstwa przeciwko mieniu. Podniesiono próg kradzieży. Kradzież powyżej 800 zł to już przestępstwo. Wcześniej próg wynosił 500 zł. Zaostrzono kary za rozbój. Górna granica kary za rozbój wzrosła z 12 do 15 lat. Rozbój z użyciem broni jest karany surowiej. Grozi za niego do 20 lat więzienia.

Reforma walczy z aferzystami gospodarczymi. Za fałszerstwa faktur VAT grozi od 5 do 25 lat. Surowiej karane jest przyjmowanie łapówek. Za łapówkę powyżej 200 tys. zł grozi do 15 lat. Za łapówkę powyżej miliona złotych grozi do 20 lat.

Nietrzeźwi kierowcy

Nowe przepisy uderzają w nietrzeźwych kierowców. Od 14 marca 2024 obowiązuje konfiskata pojazdów. Dotyczy to pijanych kierowców. Zaostrzone kary dotyczą wypadków. Za spowodowanie wypadku ze skutkiem śmiertelnym grozi od 5 do 20 lat. Wcześniej było od 2 do 12 lat. Za ciężki uszczerbek na zdrowiu kara wynosi od 3 do 16 lat. Poprzednio było od 2 do 12 lat. Policja zatrzymała ponad 47 tysięcy nietrzeźwych kierowców. Było to w pierwszym półroczu 2023. Pijani kierowcy spowodowali 684 wypadki. Zginęło w nich 68 osób. Rannych zostało 841 osób. Zmiany mają zwiększyć bezpieczeństwo na drogach.

Nowe typy przestępstw

Reforma wprowadziła nowe typy przestępstw. Jednym z nich jest przygotowanie do zabójstwa. Nowym przestępstwem jest też przyjęcie zlecenia zabójstwa. Grozi za nie od 2 do 15 lat więzienia. Kradzież tablic rejestracyjnych stała się przestępstwem. Wcześniej była wykroczeniem. Grozi za nią do 5 lat pozbawienia wolności. Kradzione tablice mogą służyć do innych przestępstw. Na przykład do przewożenia skradzionych aut.

Inne ważne zmiany

Przedawnienie karalności zabójstwa

Wydłużono okres przedawnienia karalności zabójstwa. Czas ten wzrósł z 30 do 40 lat. Ma to zapewnić ściganie najcięższych zbrodni przez dłuższy czas.

Wiek odpowiedzialności karnej i sprawcy młodociani

Granica wieku odpowiedzialności karnej wynosi 17 lat. Pełnoletnim jest osoba, która ukończyła 18 lat. Nieletni po ukończeniu 15 lat może odpowiadać wg Kodeksu karnego. Dotyczy to określonych okoliczności. Od 14 marca 2023 roku obniżono wiek odpowiedzialności karnej. Dotyczy to najcięższych przestępstw. Możliwa jest kara dla 14-latka. Odpowie za zabójstwo kwalifikowane. Dotyczy to także gwałtu kwalifikowanego. Lista przestępstw jest długa. Obejmuje rozbój i wzięcie zakładnika. Sprawca poniżej 14 lat podlega ustawie o postępowaniu w sprawach nieletnich. W przypadku sprawcy młodocianego (do 21 lat) sąd stosuje środki. Mogą to być środki wychowawcze, lecznicze lub poprawcze.

Prokuratura ostrzega o przestępstwach wśród dzieci. Coraz więcej nieletnich popełnia czyny karalne. Zdarzają się przypadki dilerki. Nawet 12-letnie dzieci zajmują się dilerką. Młodzież często nie zna prawa. Prokurator Krzysztof Dębski prowadzi spotkania. Przestrzega uczniów przed konsekwencjami. Zwraca uwagę na cyberprzemoc. Dotyczy to włamań na konta. Problemem jest też seksting wśród uczennic.

Młodzież często popełnia przestępstwa z powodu braku wiedzy o prawie.

Prokurator Dębski zwraca uwagę na rozwój cyberprzemocy wśród młodzieży.

Projekt podwyższenia „wieku zgody” (art. 200 kk)

W 2019 roku wpłynął projekt nowelizacji. Dotyczył art. 200 Kodeksu karnego. Obecne prawo zakazuje współżycia z małoletnimi poniżej 15 lat. Projekt podnosi ten wiek do 16 lat. Nowy przepis penalizuje inne czynności seksualne. Dotyczy to małoletnich poniżej 16 roku życia. Kara za obcowanie płciowe poniżej 16 lat to od 2 do 15 lat. Za inne czynności seksualne grozi od 2 do 12 lat.

• Zastanowienie się nad sensownością podwyższania wieku zgody.
• Analiza kontekstu innych przepisów chroniących dzieci.

Cel i kontekst reformy

Reforma Kodeksu karnego ma wiele celów. Główny cel to zwiększenie bezpieczeństwa Polaków. Ma zapewnić poczucie sprawiedliwości. Kary muszą być adekwatne do winy. Muszą też skutecznie odstraszać. Zwłaszcza najgroźniejszych przestępców. Reforma kładzie nacisk na ofiarę. Ofiara przestępstwa jest najważniejsza. Kary mają być dolegliwe dla skazanych. Mają też dawać ofiarom poczucie zadośćuczynienia.

Zmiany kodyfikacji karnych w sposób zasadniczy zmieniają politykę karną wobec najgroźniejszych przestępców, sprawiając, że uczciwi ludzie mogą czuć się bezpieczne i mieć przekonanie, że ich codzienne życie nie będzie zagrażane przez bandytów. – Zbigniew Ziobro

Reforma to efekt pracy Ministerstwa Sprawiedliwości. Przygotował ją zespół pod kierunkiem Zbigniewa Ziobro. Została przyjęta przez rząd 8 lutego 2022 roku. W 2023 roku 83% Polaków czuło się bezpiecznie. 96% skazanych pracuje w programach resocjalizacyjnych. 44% skazanych na więzienie dostaje wyrok w zawieszeniu. Zmiany mają być nieuchronne i surowe. Mają umożliwić sądom orzekanie sprawiedliwych kar.

Reforma wiąże się z innymi działaniami rządu. Należą do nich ustawa antylichwiarska. Chroni konsumentów przed naciągaczami. Inna to ustawa antyprzemocowa. Wprowadza wysoki standard ochrony ofiar przemocy domowej. Prowadzone są programy dla więźniów. Program „Praca dla więźniów” zapewnia zatrudnienie. Program „Nowoczesne więziennictwo” modernizuje zakłady karne.

Niektórzy krytykują reformę. Tadeusz Zwiefka określił zmiany jako represyjne. Stwierdził, że mają zastraszać. Uczciwi ludzie mają czuć się bezpiecznie. Mają mieć przekonanie o ochronie przed bandytami.

Rozkład skazań na kary pozbawienia wolności do określonej długości w 2021 roku.

Pytania i odpowiedzi dotyczące reformy Kodeksu karnego