Nadzwyczajne środki zaskarżenia w postępowaniu cywilnym i administracyjnym

Nadzwyczajne środki zaskarżenia pozwalają zmienić prawomocne orzeczenia. Używa się ich w postępowaniu cywilnym i administracyjnym. Dowiedz się, kiedy i jak z nich skorzystać.

Czym są nadzwyczajne środki zaskarżenia?

Nadzwyczajne środki zaskarżenia to szczególna grupa środków prawnych. Mają na celu zmianę prawomocnych orzeczeń sądowych. Dotyczą postępowania cywilnego. Stosuje się je także w postępowaniu administracyjnym. Umożliwiają stronom dochodzenie praw. Pomagają w sytuacjach, gdy standardowe środki odwoławcze nie wystarczają. Omawiany środek zaskarżenia stanowi odstąpienie od powszechnie uznawanej praktyki stabilności prawomocnych orzeczeń. W polskim porządku prawnym wyróżnia się cztery rodzaje nadzwyczajnych środków zaskarżenia.

Skarga nadzwyczajna – wyjątkowy środek zaskarżenia

Skarga nadzwyczajna została wprowadzona do porządku prawnego w 2018 roku. Instytucja skargi nadzwyczajnej pochodzi z ustawy o Sądzie Najwyższym. Ustawa weszła w życie 3 kwietnia 2018 roku. Skarga nadzwyczajna to wyjątkowy środek zaskarżenia. Głównym celem skargi nadzwyczajnej jest modyfikacja prawomocnych orzeczeń sądowych. Celem skargi jest kontrola orzeczenia. Sprawdza się zgodność z zasadami praworządności. Kontroluje się też zgodność ze sprawiedliwością społeczną. Możliwość wniesienia skargi nadzwyczajnej reguluje art. 89 §1 ustawy o Sądzie Najwyższym.

Jeżeli jest to konieczne dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej, od prawomocnego orzeczenia sądu powszechnego lub sądu wojskowego kończącego postępowanie w sprawie może być wniesiona skarga nadzwyczajna…

Kto może wnieść skargę nadzwyczajną?

Skargę nadzwyczajną mogą wnieść uprawnione podmioty. Lista tych podmiotów jest zamknięta. Należą do nich Prokurator Generalny. Wnieść ją może też Rzecznik Praw Obywatelskich. Inne uprawnione podmioty to:

• Prezes Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej
• Rzecznik Praw Dziecka
• Rzecznik Praw Pacjenta
• Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego
• Rzecznik Finansowy
• Rzecznik Małych i Średnich Przedsiębiorców
• Prezes Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów

Osoba fizyczna nie może samodzielnie wnieść skargi nadzwyczajnej. Może złożyć wniosek do uprawnionego podmiotu. Wniosek o wniesienie skargi nadzwyczajnej wymaga uzasadnienia.

Terminy i niedopuszczalność skargi nadzwyczajnej

Skargę nadzwyczajną wnosi się w określonym terminie. Termin wniesienia skargi wynosi 5 lat od dnia uprawomocnienia się orzeczenia. Jeśli wcześniej wniesiono kasację, termin wynosi rok od dnia jej rozpoznania. Są sytuacje, gdy skarga nadzwyczajna jest niedopuszczalna. Na przykład, skarga na niekorzyść oskarżonego jest niedopuszczalna rok od uprawomocnienia orzeczenia. Po rozpoznaniu kasacji ten termin wynosi 6 miesięcy.

Czynność	Termin
Wniesienie skargi nadzwyczajnej	5 lat od uprawomocnienia
Wniesienie skargi po kasacji	Rok od rozpoznania kasacji
Skarga na niekorzyść oskarżonego	Rok od uprawomocnienia lub 6 miesięcy po kasacji

Skarga nadzwyczajna nie jest dopuszczalna od wyroku ustalającego nieistnienie małżeństwa, orzekającego unieważnienie małżeństwa albo rozwód, jeżeli choćby jedna ze stron po uprawomocnieniu się takiego orzeczenia zawarła związek małżeński.

Wznowienie postępowania w sprawach cywilnych

Można żądać wznowienia postępowania w określonych przypadkach. Kodeks postępowania cywilnego zawiera przepisy dotyczące wznowienia postępowania. Wznowienie postępowania cywilnego to kolejny nadzwyczajny środek. Pozwala on na ponowne rozpoznanie sprawy. Dzieje się tak, gdy pojawiły się nowe okoliczności. Mogą to być nowe dowody lub fakty. Muszą one wpływać na wynik sprawy. Wznowienia żąda się od sądu, który wydał zaskarżone orzeczenie.

Nadzwyczajne środki w postępowaniu administracyjnym

Nadzwyczajne środki zaskarżenia są istotnym elementem systemu prawnego. Umożliwiają stronom postępowania administracyjnego dochodzenie praw. Stosuje się je, gdy standardowe środki odwoławcze są niewystarczające. W postępowaniu administracyjnym wyróżniamy trzy główne środki nadzwyczajne. Są to wznowienie postępowania, stwierdzenie nieważności decyzji oraz uchylenie lub zmiana decyzji.

Wznowienie postępowania administracyjnego

Wznowienie postępowania administracyjnego pozwala na ponowne rozpatrzenie sprawy. Dotyczy to sprawy zakończonej ostateczną decyzją administracyjną. Podstawy wznowienia są ściśle określone. Na przykład, decyzja wydana na podstawie fałszywych dowodów. Inna podstawa to decyzja wydana w wyniku przestępstwa. Wznowienia żąda się też przy ujawnieniu nowych okoliczności. Nowe dowody także mogą być podstawą. Decyzja wydana bez udziału strony to kolejna podstawa. Wznowienia dokonuje się, gdy organ był niewłaściwy. Dotyczy to właściwości rzeczowej lub miejscowej. Podstawą jest też naruszenie przepisów o właściwości. Wznowienie następuje, gdy decyzja opierała się na orzeczeniu sądu. Orzeczenie to zostało później uchylone lub zmienione.

Terminy wznowienia są kluczowe. Wniosek należy złożyć w terminie jednego miesiąca. Termin liczy się od dnia dowiedzenia się o podstawie wznowienia. Wznowienie nie jest możliwe po upływie pięciu lat. Liczy się je od dnia doręczenia lub ogłoszenia decyzji.

• Podstawy wznowienia:
  • Fałszywe dowody lub dokumenty.
  • Decyzja wydana w wyniku przestępstwa.
  • Ujawnienie nowych okoliczności lub dowodów.
  • Decyzja bez udziału strony.
  • Decyzja organu niewłaściwego.
  • Naruszenie przepisów o właściwości.
  • Decyzja na podstawie uchylonego orzeczenia sądu.
• Terminy wznowienia:
  • Miesiąc od dowiedzenia się o podstawie.
  • Nie później niż 5 lat od doręczenia decyzji.

Stwierdzenie nieważności decyzji administracyjnej

Stwierdzenie nieważności pozwala unieważnić decyzję administracyjną. Decyzja taka musi być obarczona wadą. Wada ta musi być rażącym naruszeniem prawa. Podstawy stwierdzenia nieważności są enumeratywne. Decyzja wydana z naruszeniem przepisów o właściwości jest nieważna. Nieważna jest też decyzja bez podstawy prawnej. Gdy decyzja dotyczy sprawy już rozstrzygniętej, jest nieważna. Decyzja skierowana do osoby niebędącej stroną jest nieważna. Nieważna jest również decyzja niewykonalna w dniu wydania.

• Podstawy stwierdzenia nieważności:
  • Naruszenie przepisów o właściwości.
  • Brak podstawy prawnej.
  • Sprawa już rozstrzygnięta inną decyzją.
  • Decyzja skierowana do osoby niebędącej stroną.
  • Decyzja niewykonalna w dniu wydania.

Uchylenie lub zmiana decyzji administracyjnej

Uchylenie lub zmiana decyzji administracyjnej to kolejny środek nadzwyczajny. Pozwala on skorygować decyzję. Stosuje się go, gdy decyzja została wydana z naruszeniem prawa. Możliwa jest zmiana, gdy decyzja opierała się na błędnych dowodach. Błędy proceduralne również mogą być podstawą. Zmiana okoliczności faktycznych lub prawnych uzasadnia korektę. Organ administracyjny może uchylić lub zmienić decyzję. Dzieje się to w trybie nadzoru. Musi działać w granicach prawa.

• Podstawy uchylenia lub zmiany:
  • Decyzja wydana z naruszeniem prawa.
  • Decyzja na podstawie błędnych dowodów.
  • Decyzja wydana w wyniku błędów proceduralnych.
  • Zmiana okoliczności faktycznych lub prawnych.

Zwyczajne a nadzwyczajne środki zaskarżenia

Polski system prawny zna różne rodzaje środków zaskarżenia. Każdy obywatel ma prawo do sądu. Gwarantuje to Konstytucja. Zasada dwuinstancyjności zapewnia dwukrotne rozpatrzenie sprawy. Zwyczajne środki to apelacja, zażalenie, sprzeciw. Stosuje się je przed uprawomocnieniem orzeczenia. Nadzwyczajne środki dotyczą orzeczeń prawomocnych. Mają one charakter wyjątkowy. Służą do korekty poważnych wad. W doktrynie przyjmuje się, że sąd odwoławczy związany jest zarzutami natury procesowej.

Środek	Rodzaj	Cel	Termin (cywilne przykłady)
Apelacja	Zwyczajny	Zmiana/uchylenie wyroku nieprawomocnego	2 tygodnie (po doręczeniu wyroku z uzasadnieniem)
Zażalenie	Zwyczajny	Zmiana/uchylenie postanowienia/zarządzenia nieprawomocnego	7 dni
Sprzeciw/Zarzuty	Zwyczajny	Zaskarżenie nakazu zapłaty	14 dni
Skarga nadzwyczajna	Nadzwyczajny	Kontrola prawomocnego orzeczenia sądu powszechnego/wojskowego	5 lat (rok po kasacji)
Wznowienie postępowania (cywilne)	Nadzwyczajny	Ponowne rozpoznanie sprawy cywilnej po prawomocnym orzeczeniu	Zależne od podstawy (np. 3 miesiące od dowiedzenia się)
Wznowienie postępowania (administracyjne)	Nadzwyczajny	Ponowne rozpatrzenie sprawy administracyjnej po ostatecznej decyzji	Miesiąc od dowiedzenia się o podstawie, nie później niż 5 lat od decyzji

Porównanie wybranych środków zaskarżenia

Podsumowanie i porady

Nadzwyczajne środki zaskarżenia to ważne narzędzia prawne. Pozwalają korygować prawomocne orzeczenia. Stosuje się je w szczególnych sytuacjach. Wymagają one spełnienia określonych przesłanek. Terminy są bardzo ważne. Ich niedochowanie powoduje odrzucenie wniosku. Skorzystanie z tych środków jest skomplikowane. Wymaga znajomości przepisów prawnych. Kodeks postępowania cywilnego reguluje wznowienie. Ustawa o Sądzie Najwyższym wprowadziła skargę nadzwyczajną. Postępowanie administracyjne ma własne regulacje. Zastanawiasz się, czy możesz skorzystać z tych środków? Warto skonsultować się z prawnikiem. Prawnik oceni Twoją sytuację. Pomoże przygotować odpowiednie pismo.

• Pamiętaj o terminach.
• Sprawdź podstawy prawne.
• Skonsultuj się ze specjalistą.
• Złożenie wniosku wymaga spełnienia formalnych wymagań.
• Skarga nadzwyczajna powinna być stosowana w szczególnych sytuacjach.