Czy pracodawca może odmówić urlopu? Prawo i zasady

Urlop to podstawowe prawo pracownika. Kodeks pracy jasno określa zasady jego udzielania. Wyjaśniamy, kiedy pracodawca może odmówić urlopu, a kiedy ma obowiązek go udzielić. Poznaj swoje uprawnienia.

Podstawowe prawo pracownika do urlopu

Pracownik ma prawo do corocznego urlopu wypoczynkowego. Urlop jest nieprzerwany i płatny. Prawo do niego przysługuje każdemu pracownikowi zatrudnionemu na umowę o pracę. Pracownik nie może zrzec się tego prawa.

Kodeks pracy reguluje zasady korzystania z urlopu wypoczynkowego. Pracodawca jest obowiązany udzielić urlopu w roku kalendarzowym. Pracownik uzyskuje prawo do urlopu w tym roku. Urlopu udziela się na podstawie planu lub wniosku.

Urlop wypoczynkowy – kiedy pracodawca może odmówić?

Pracodawca ustala plan urlopów rocznych. Bierze pod uwagę wnioski pracowników. Musi też zapewnić normalny tok pracy firmy. Pracodawca nie musi uwzględniać wniosków urlopowych pracowników. Może odmówić urlopu w wybranym przez pracownika terminie. Odmowa jest możliwa, gdy wniosek pracownika koliduje z potrzebami pracodawcy. Chodzi o zapewnienie ciągłości pracy. Pracodawca może nie zgodzić się na urlop bez podawania przyczyn. Dotyczy to terminów poza planem urlopów.

Plan urlopów a wniosek pracownika

Plan urlopów to podstawa udzielania wolnego. Pracodawca tworzy ten plan. Uwzględnia w nim wnioski pracowników. Plan zapewnia organizację pracy w firmie. Pracownik składa wniosek o urlop. Pracodawca rozpatruje wniosek. Decyduje o terminie urlopu. Pracodawca musi udzielić urlopu w danym roku. Musi też nakazać wykorzystanie zaległego urlopu. Termin na to to 30 września następnego roku.

Odmowa urlopu w okresie wypowiedzenia

Urlop wypoczynkowy przysługuje pracownikowi w okresie wypowiedzenia. Pracodawca może udzielić tego urlopu. Często nakazuje pracownikowi wykorzystanie go. Odmowa udzielenia urlopu w okresie wypowiedzenia jest możliwa. Pracodawca musi uzasadnić odmowę. Musi to wynikać z potrzeb firmy.

Kiedy pracodawca nie może odmówić urlopu?

Pracodawca ma obowiązek udzielić urlopu wypoczynkowego w kilku sytuacjach. Jedna z nich to urlop bezpośrednio po urlopie macierzyńskim. Pracownica składa wniosek o taki urlop. Pracodawca musi go udzielić. Sąd Najwyższy potwierdził ten obowiązek. Wyrok z 20 sierpnia 2001 r. (sygn akt I PKN 590/00) to potwierdza. Pracownica nie traci prawa do płatnego urlopu.

Pracodawca ma obowiązek udzielić wnioskowanego urlopu wypoczynkowego bezpośrednio po urlopie macierzyńskim.

Odwołanie pracownika z urlopu

Kodeks pracy dopuszcza odwołanie pracownika z urlopu. Pracodawca może to zrobić. Muszą wystąpić szczególne okoliczności. Chodzi o sytuacje nieprzewidziane w chwili rozpoczęcia urlopu. Wymagają one obecności pracownika w firmie. Pracodawca zwraca koszty poniesione przez pracownika. Dotyczy to kosztów związanych z przerwaniem urlopu.

Przesunięcie terminu urlopu

Termin urlopu można przesunąć. Przesunięcie następuje na wniosek pracownika. Może też nastąpić z powodu szczególnych potrzeb pracodawcy. Potrzeby pracodawcy muszą uniemożliwiać udzielenie urlopu. Wymaga to porozumienia stron. Pracownik i pracodawca uzgadniają nowy termin.

Co zrobić w przypadku nieuzasadnionej odmowy?

Co zrobić, gdy pracodawca odmawia urlopu bez powodu? Pracownik może podjąć kilka kroków.

• Poproś o pisemne uzasadnienie decyzji.
• Skonsultuj się z działem kadr firmy.
• Porozmawiaj na ten temat z pracodawcą.
• Skonsultuj się z prawnikiem specjalizującym się w prawie pracy.
• Zażądaj mediacji związkowej, jeśli działa związek w firmie.
• Skieruj sprawę do sądu pracy.
• Zgłoś sprawę do Państwowej Inspekcji Pracy (PIP).

Ciągłe odmawianie urlopu bez obiektywnej przyczyny może być uznane za mobbing.

Pracownik nie może samowolnie udać się na urlop wypoczynkowy.

Urlop na żądanie

Pracownikowi przysługuje 4 dni urlopu na żądanie. Urlop ten wlicza się do wymiaru urlopu wypoczynkowego. Pracownik zgłasza chęć skorzystania z niego. Robi to najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu. Zgłoszenie następuje przed rozpoczęciem pracy. Pracodawca co do zasady nie może odmówić urlopu na żądanie. Istnieją jednak wyjątki. Pracodawca może odmówić, gdy urlop na żądanie poważnie zakłóciłby pracę. Musi to być uzasadnione wyjątkowymi okolicznościami.

Urlopy związane z rodzicielstwem i inne urlopy niewypoczynkowe

Kodeks pracy reguluje także inne rodzaje urlopów. Dział VIII Kodeksu pracy traktuje o uprawnieniach związanych z rodzicielstwem. Urlopy te przysługują rodzicom biologicznym. Przysługują też innym osobom sprawującym opiekę nad dzieckiem. Pracodawca ma określone obowiązki w zakresie ich udzielania.

Urlop macierzyński

Urlop macierzyński to ważne prawo pracownicy. Przysługuje w związku z narodzinami dziecka. Przysługuje każdej pracownicy, która urodziła dziecko. Prawo to mają także matki adopcyjne i zastępcze. Dotyczy to dzieci poniżej 7 roku życia. Urlop macierzyński nie wymaga zgody pracodawcy. Pracodawca ma obowiązek go udzielić.

Długość urlopu macierzyńskiego zależy od liczby dzieci.

Liczba dzieci przy porodzie	Wymiar urlopu macierzyńskiego
1 dziecko	20 tygodni
2 dzieci	31 tygodni
3 dzieci	33 tygodnie
4 dzieci	35 tygodni
5 i więcej dzieci	37 tygodni

Pracownica może wykorzystać do 6 tygodni urlopu przed porodem. Po porodzie musi obowiązkowo wykorzystać 14 tygodni. Urlop macierzyński można wykorzystać do 28 tygodnia życia dziecka. Świadczenie macierzyńskie wynosi 100% wynagrodzenia.

Urlop rodzicielski

Urlop rodzicielski następuje po urlopie macierzyńskim. Wymiar urlopu rodzicielskiego zależy od liczby dzieci.

Liczba dzieci	Wymiar urlopu rodzicielskiego
1 dziecko	41 tygodni
2 i więcej dzieci	43 tygodnie
1 dziecko z orzeczeniem	65 tygodni
2 i więcej dzieci z orzeczeniem	67 tygodni

Zasiłek macierzyński podczas urlopu rodzicielskiego wynosi 70% podstawy wymiaru zasiłku. Urlop rodzicielski przysługuje obojgu rodzicom. Mogą korzystać z niego jednocześnie lub oddzielnie. Wnioski o urlopy rodzicielskie składa się zazwyczaj 21 dni przed planowanym rozpoczęciem.

Urlop ojcowski

Urlop ojcowski przysługuje ojcu dziecka. Wymiar urlopu to do 2 tygodni. Może być wykorzystany do ukończenia przez dziecko 12 miesiąca życia. Zasiłek macierzyński przysługuje także pracownikom na urlopie ojcowskim.

Urlop wychowawczy

Urlop wychowawczy wynosi łącznie do 36 miesięcy. Co do zasady jest to urlop bezpłatny. Przysługuje pracownikowi na opiekę nad dzieckiem. Można go wykorzystać do ukończenia przez dziecko 6 roku życia. Pracodawca ma obowiązek udzielić urlopu wychowawczego na wniosek pracownika. Pracownik musi spełnić określone warunki, np. staż pracy.

Urlop okolicznościowy

Urlop okolicznościowy przysługuje w szczególnych sytuacjach życiowych. Chodzi o ślub, narodziny dziecka czy śmierć bliskiej osoby. Liczba dni urlopu zależy od wydarzenia. Pracodawca musi udzielić tego urlopu. Może jednak wymagać dokumentów potwierdzających zdarzenie. Termin urlopu ustala się z pracodawcą. Odmowa udzielenia urlopu okolicznościowego, gdy spełnione są warunki, jest niezgodna z prawem.

Urlop bezpłatny

Urlop bezpłatny udzielany jest na wniosek pracownika. Udzielenie tego urlopu zależy od zgody pracodawcy. Pracodawca może odmówić udzielenia urlopu bezpłatnego. Nie musi podawać przyczyny odmowy. Pracownik na urlopie bezpłatnym nie otrzymuje wynagrodzenia.

Podstawa prawna

Prawa i obowiązki pracodawców i pracowników reguluje Kodeks pracy.

• Art. 14 Kodeksu pracy – Prawo do wypoczynku.
• Art. 152 § 1 Kodeksu pracy – Prawo do urlopu wypoczynkowego.
• Art. 161 Kodeksu pracy – Obowiązek udzielenia urlopu w roku nabycia prawa.
• Art. 162 Kodeksu pracy – Podział urlopu na części.
• Art. 163 Kodeksu pracy – Plan urlopów.
• Art. 167 Kodeksu pracy – Odwołanie z urlopu.
• Art. 168 Kodeksu pracy – Zaległy urlop.
• Art. 174 Kodeksu pracy – Urlop bezpłatny.
• Dział VIII Kodeksu pracy – Uprawnienia pracowników związane z rodzicielstwem.

Zasady dotyczące zasiłków reguluje Ustawa o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego.

Wnioski o świadczenia związane z rodzicielstwem można składać elektronicznie. Dostępne platformy to PUE ZUS, aplikacja mobilna mZUS. Można użyć bankowości elektronicznej. Portal Emp@tia także umożliwia składanie wniosków.